Der Oberschlesier

Ewolucja konstrukcji wielkich pieców od XVII do XVIII wieku

Zachowały się rysunki przedstawiające dwa różne typy pieców hutniczych z tego samego miejsca – Tworoga. Pierwszy to prymitywny piec lupowy z 1668 roku, a drugi to nowoczesny wielki piec z ok. 1790 roku.

Piec lupowy, istniejący od dawna, był skromną konstrukcją – posiadał dach wsparty na murowanych ścianach i drewnianych podporach, pod którym znajdował się skórzany miech, podsycający ognisko topiące rudę w wykopanej ziemiance.

Natomiast wielki piec, który zastąpił piec lupowy, miał typową dla XVIII wieku konstrukcję i znajdował się w szachulcowej hali, pełniącej funkcję formierni i odlewni. Do wielkiego pieca przylegał wysoki budynek szkieletowy z windą do wsadu, co tworzyło dość prymitywną, ale praktyczną konstrukcję. Tak wyglądały bliźniacze wielkie piece w Tworogu i Gausenbergu (1726), jak również w hutach położonych w lasach od Krogulna koło Karłuszewa aż po Paprocanie, Pilchowice i Rudy.

Przemiany w budowie hut na przełomie XVIII i XIX wieku

Pod koniec XVIII wieku w konstrukcji hut nastąpiła istotna zmiana – wielki piec i wieża wsadowa zaczęły funkcjonować jako odrębne bryły architektoniczne, każda z własnym, blokowym wyrazem estetycznym.

• Wielki piec miał teraz formę masywnego, wolno stojącego stożka ściętego lub zwężającego się prostopadłościanu, który dumnie prezentował swoją monumentalną sylwetkę.
• Wieża wsadowa przybrała formę szerokiego obelisku, połączonego z piecem wysokim mostem.

Te geometryczne konstrukcje, odpowiadające nowoklasycznym trendom architektonicznym, stały się kluczowymi elementami nowoczesnych hutniczych kompleksów przemysłowych.

Wokół tych dwóch centralnych budowli rozmieszczano parterowe budynki z dachami dwuspadowymi.

• W Gliwicach były to:
• hala wiertnicza i szlifierska na południu,
• odlewnia na zachodzie,
• hala formierska na północy.
• W Królewskiej Hucie (Königshütte) trzy hale odlewnicze znajdowały się przed frontem wielkich pieców, a budynki wsadowe ustawiono do nich prostopadle.

Dodatkowo w Królewskiej Hucie znajdowało się wysokie budynki maszynowni parowej z dachem na podporach drewnianych.

W Gliwicach napęd dla dmuchaw wielkopiecowych oraz wiertnic dostarczała woda z Bytomki, uchodzącej tu do Kłodnicy.

Za Królewską Hutą znajdował się plac koksowniczy i magazyn rudy, a węgiel transportowano koleją z pobliskiej kopalni Königgrube. Teren huty zamykały dwa budynki administracyjne oddzielające zakład od osiedla Güden.

W Gliwicach magazyny rudy i plac koksowy znajdowały się za wielkimi piecami, a przed nimi rozciągał się obszerny dziedziniec hutniczy, otoczony warsztatami stolarskimi i ślusarskimi na południu oraz dwoma kubicznymi budynkami administracyjnymi na zachodzie.

Północna strona placu pozostawała otwarta, ponieważ kończyła się na Kanale Kłodnickim.

Dla ekspozycji i przechowywania zarówno masywnych, jak i ozdobnych odlewów żeliwnych wzniesiono siedmioosiowy magazyn, ustawiony prostopadle do odgałęzienia kanału przeznaczonego na transport produktów hutniczych.