Wielkanocni jeźdźcy

Z pięknych starych tradycji wielkanocnych, w regionie Górnego Śląska zachowało się stosunkowo więcej, niż powszechnie się przyjmuje. Tradycje wschodnie zaczynają się już w Niedzielę Palmową przed Wielkanocą. W Wielkim Tygodniu następują główne zwyczaje. W Wielki Czwartek, kiedy zaczynają się przedwielkanocne dni postu w Kościele katolickim, zachowały się jeszcze stare tradycje. W Bawarii, np. w moim rodzinnym mieście, nadal praktykuje się tzw. mycie nóg w tym dniu. Dwunastu najstarszych mężczyzn z miejscowości zbiera się w południe w kościele. Otoczeni przez 12 apostołów, ubrani w odpowiednie stroje, zajmują miejsca przy głównym ołtarzu. Następnie każdemu z pierwszych mężczyzn z miejscowości zostaną umyte nogi. Po tym każdy z nich otrzymuje talerzyk zawinięty w papier.

Nie wiem, czy ta tradycja była obecna w Górnym Śląsku, ale przypomina się tu obmywanie, które jest typowe na Wielki Piątek. Już w najwcześniejszych godzinach porannych ludzie udają się w tym dniu w miejsca, gdzie mogą obmywać się w wodzie w wielkich dzbanach z własnoręcznie przyniesioną wodą. O tym obmywaniu pisał Gregor w artykule "Górny Śląsk" w 1907 roku: Początkowo obmywanie zostało związane z boginią śmierci Marzaną, która tonęła w wodzie w pieśniach. Z kolei bogini życia Zywa, która obmywała się wodą w maju, miała swoje święta, a z nimi związane tradycje obmywania i picia wody w okresie Wielkanocy.

Obmywanie w Wielki Piątek

Wciąż na Górnym Śląsku praktykuje się picie wody w okresie Wielkanocy, co jest związane z dawnymi zwyczajami (por. obrazy i tekst w O. i B. nr 16 z 15 kwietnia 1927 roku). Wszystkie te ceremonie obmywania mają na celu zapewnienie szczęścia i zdrowia w nowym roku.

Ponieważ niektóre tradycje, jak wzajemne oblewanie się wodą i pozdrawianie, często wykraczały poza granice przyjętych norm, były one niejednokrotnie zakazywane przez kościelne i świeckie władze.

Niestety, te zakazy doprowadziły do tego, że jedna z najpiękniejszych starodawnych tradycji, jaką jest Wielkanocne Jeźdźstwo, zanikła w wielu miejscach. Zwyczaj ten przetrwał przede wszystkim w okolicach Raciborza, takich jak Pietrowice Wielkie, Bieńkowice, a także w okręgach Głubczyce i Gliwice (w tym w Wójtowa Wieś i Ostropa); tradycja Wielkanocnego Jeźdźca w tych miejscach jest przedstawiona na załączonych zdjęciach.

Stary zwyczaj Wielkanocnego Jeźdźca ma dwa cele: po pierwsze, wzięcie nasion w darze i po drugie, proszenie o błogosławieństwo oraz obfite plony w polu. W Pietrowice Wielkie, jak pisze Gregor w wyżej wspomnianym artykule, zbierają się rolnicy w Wielkanocny Poniedziałek rano przed kościołem, by udać się z krzyżem i sztandarami do położonego na przeciwległym wzgórzu kościoła Krzyża, gdzie odmawiany jest różaniec. Następnie okrążają pole, a po przygotowaniu koni odbywa się modlitwa w kościele parafialnym. W Bieńkowicach rolnicy okrążają swoje pola po południu w Wielkanocny Poniedziałek. Podczas tego rytuału modlą się przy kapliczkach i stacjach drogi krzyżowej. W Chechle, na wschodnim krańcu wioski, rozpoczyna się natomiast obchód.

W trakcie przejazdu (podczas jazdy przez pola): Krzyż, świeca i figura Zmartwychwstałego.

Miło jest, że w dwóch miejscach położonych blisko obszarów przemysłowych, w Ostropie i Wójtowej Wsi, zachował się stary zwyczaj okrążania pól. W artykule o tych wschodnich procesjach błagalnych, Graba opisał to w 1906 roku w czasopiśmie „Górnośląska Ojczyzna”. Po południu, rolnicy obu miejscowości spotykali się na granicznych drogach, gdzie przy granicy dwóch gmin wymieniali się krzyżami i modlili się o Boże błogosławieństwo dla swoich pól. Następnie krzyże były zwracane, a uczestnicy wracali do swoich domów. Jeźdźcy z Ostropy i Wójtowej Wsi spotykali się w Żernicy na granicy powiatów.

Dziewczęta przekazują na granicy granicy wioski wieniec jeźdźcom

Obchody Wielkanocnego Jeźdźca odbywają się teraz w następujący sposób: przed rozpoczęciem obchodu modlitwa odbywa się przy krzyżu przed kaplicą, a rolnicy, śpiewając pieśni i modląc się, okrążają pole. Po powrocie do wioski, rolnicy są ponownie błogosławieni przez duchownego, a modlitwy skierowane są na pomyślność przyszłych plonów oraz za zmarłych.

Obchodzenie wokół wioski na końcu obrzędu (aby pola zostały ocalone przed burzami)

Cała ceremonia kończy się wieczorną mszą świętą w kościele. Do 1900 roku zwyczaj w Wójtowej Wsi zakładał, że właściciele spotykali się wieczorem u wójta na wspólnej kolacji. Jeśli w danym roku nowy właściciel osiedlił się w wiosce, musiał zapewnić darmowe piwo, co było tradycją oznaczającą, że ktoś został przyjęty do wspólnoty. O organizację posiłku dbali zawsze wójtowie, którzy również zabijali w tym dniu świnię. Graba wspomina, że te tradycje mają swoje korzenie już w XII wieku.

Tradycja okrążania pól miała również na celu poznanie granic terenów danej miejscowości, a także była przekazywana przez pierwszych osadników, którzy przybyli z innych regionów. Początkowo, okrążanie pól miało na celu właśnie zapoznanie się z granicami ziemi danej wioski. W archiwum parafialnym w Lubomiu znajdują się dokumenty z 1672 roku dotyczące wprowadzenia tych procesji, które prawdopodobnie istniały już wcześniej.