Zaginione wsie w powiecie Tost-Gleiwitz

Autor: Paul Scheitza

Tak gęsto zaludniona, jak jest dziś nasza niemiecka ojczyzna, istniały kiedyś osady, które obecnie już nie istnieją. W różnych okresach wojny, głód i epidemie wyludniały kraj, co prowadziło do całkowitego wymierania niektórych wiosek. Przestawały one być zamieszkane, a o ich istnieniu przypominają jedynie legendy – często zapomniano nawet ich nazwy.

Nie chodzi tu o prehistoryczne osady, gdyż na przestrzeni tysiącleci wiele z nich zniknęło, nie pozostawiając po sobie żadnej znanej nazwy. W czasach historycznych spotykamy się jednak z nazwami, które wydają się nam obce i trudne do wyobrażenia, jeśli nie sięgniemy po stare źródła. Poniżej przedstawiono kilka przykładów z powiatu Tost-Gleiwitz.

Na zachód od Lindenhain (Kozłów), gdzie dziś rośnie las, miała kiedyś istnieć wioska. Od czasu do czasu można tam natrafić na resztki murów, ale nikt nie zna już nazwy tej osady. Być może była to część dzisiejszego Lindenhain (Kozłowa). W czasie reformy rolnej, która miała na celu uwolnienie chłopów, stracili oni połowę swojego majątku na rzecz posiadaczy ziemskich, którzy nie mieli wystarczająco dużo siły roboczej, by uprawiać większe gospodarstwa. Szybko zagospodarowano nowo przydzieloną ziemię, co mogło doprowadzić do powstania bażantarni między Koslow (Kozłowem) a Brzezinką.

Podobna sytuacja mogła mieć miejsce w przypadku zaginionej wsi Starowies, która leżała w pobliżu majątku Fortuna między Alt-Gleiwitz (Stare Gliwice) a Niepaschütz (Niepaszyce).

Jak wspomniano wcześniej, Laband (Łabędy) jest jedną z najstarszych parafii w powiecie Tost-Gleiwitz. Było to prawdopodobnie jedno z centrów, z których chrześcijaństwo rozprzestrzeniło się w regionie Gleiwitz. Z tego powodu obszar parafialny Laband (Łabędy) był wyjątkowo rozległy – obejmował tereny od Alt-Gleiwitz i Waldenau (Przyszówka) aż po Rudnau (Rudno), Klüschau (Kleszczów) i Plawniowitz (Pławniowice). Dokument z 1317 roku, sporządzony przez labandzkiego (łabędzkiego) proboszcza Schasseka, potwierdza granice parafii ustalone już w 1217 roku. Do parafii Laband (Łabędy) należała także wieś Zwiasstowitz, która musiała zaginąć jeszcze w średniowieczu.

Podczas budowy autostrady wzdłuż brzegu Kłodnicy naprzeciwko Tatischau (Taciszów) natrafiono na pozostałości średniowiecznego grodziska w kształcie czworoboku. W związku z legendą o zaginionym mieście na Wydower Berge, znajdującym się w pobliżu drogi krajowej, jest mało prawdopodobne, by chodziło tu o Zwiasstowitz.

Nie wiadomo, czy wspomniana w dokumencie z 1305 roku wieś Wlostonitz to ta sama osada co Zwiastowitz. Mogło dojść do błędu w pisowni, co było dość powszechne w dawnych dokumentach. Jednakże Wlostonitz wymieniana jest zaraz po Proboßowitz, co może świadczyć o innym położeniu. Wlostonitz była maleńką osadą – samotnym gospodarstwem lub przysiółkiem, którego powierzchnia wynosiła zaledwie jedną hufę (około 95 mórg).

Również w dokumencie Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis z 1305 roku wspomina się o osadzie "apud Vitanum". Najprawdopodobniej była to dzisiejsza miejscowość Ellgut-Petersdorf. Nazwa Vitanum sugeruje nazwisko właściciela, podobnie jak Grzibon (dzisiejszy Pilzendorf, Grzibowitz), które wywodzi się od nazwiska Grzibo. Wzmiankowana jest również rodzina szlachecka Vitanowski, której nazwisko pojawia się w dokumencie z 1507 roku.

Inne osady, jak "Lana Wirbece" czy "Lana Coelende", wspomniane w dokumentach jako "Hufe des Herrn", nie zostały do końca zidentyfikowane. Istnieje przypuszczenie, że mogą być tożsame z miejscowościami Lohna lub Lona-Lani – być może także zaginęły.

W pobliżu stacji kolejowej w Tatischau (obecnie Vatershausen) w połowie XIX wieku znajdowała się wioska Tiefental (Glemboki dol). Mieszkańcy tej osady, leżącej głęboko w lesie, byli podobno tak uzależnieni od polowań, że ostatecznie przesiedlono ich do Klüschau. Metryki chrztu i inne dokumenty z Tiefental znajdowały się jeszcze w archiwum parafialnym Laband.

W okolicach Pilchowitz znajduje się niewielkie wzniesienie zwane Pils (Parasol), gdzie według legendy miała istnieć kiedyś osada. Badania wykazały jednak, że w dawnych czasach znajdował się tam gród obronny.

Wnioski: Rozległe lasy Górnego Śląska nie zawsze były tak gęste. Jeszcze w czasach historycznych wiele pierwotnych terenów rolniczych przekształcono w lasy – czy to na skutek wojen, głodu, czy epidemii, które doprowadziły do wymarcia wiosek. Często reformy rolne, które miały poprawić sytuację chłopów, prowadziły do przekazania ziemi wielkim właścicielom.

Nie wszystkie gleby nadawały się jednak do uprawy – zwłaszcza na wschodnich krańcach Śląska, gdzie znajdowały się piaszczyste gleby. Mimo to, nawet w mniej urodzajnych regionach w Niemczech prowadzono uprawy roli, co sugeruje, że w naszej ojczyźnie istniały niegdyś lasy, które mogły zostać zamienione na pola uprawne. To tłumaczy, dlaczego w XIII wieku wielu niemieckich osadników przeniosło się ze wszystkich zakątków Niemiec na Śląsk.