Gleiwitzer - Beuthener - Tarnowitzer Heimatblatt

Krótka kronika miasta Gliwice/Górny Śląsk

Przez Eberharda v. Zalewskiego

Przedmowa:

Następująca kronika zaczyna się co prawda dopiero w roku 1276, lecz miasto jest około 30 lat starsze. Dr Chrząszcz oraz prof. Benno Nietsche są zdania, że miasto zostało założone około 1250 roku przez mężczyznę o imieniu Gliwa na zlecenie księcia Starych Gliwic na zielonej łące i osadzone według prawa niemieckiego.

Ojciec Lambert Schulte (wcześniej dyrektor liceum w Bytomiu OS) jest nawet zdania, że Gliwice otrzymały prawa miejskie już przed 1250 rokiem, ponieważ osadzenie pobliskiej wsi Deutsch-Zernitz (Haselgrund) według prawa niemieckiego miało miejsce już w 1246 roku.

W dokumencie księcia Henryka Starszego, księcia ziębickiego, kozielskiego itd., sporządzonym 19.1.1475, prawa i obowiązki miast Bytomia (założonego w 1254) i Gliwic są postawione na tym samym poziomie. Oba miasta mają ten sam układ i ten sam rozmiar starego miasta, oba były otoczone murami i wałem, oba miały dwie bramy miejskie.

700-lecie wysiedlonych gliwiczan nie odbyło się w 1950 roku, lecz dopiero rok później, w 1951, w ramach przejęcia patronatu przez miasto Bottrop w obecności ponad 25.000 Górnoślązaków.

1276: 14 czerwca hrabia Piotr ze Sławętowa sprzedaje swoją wieś Sobiszowice (Petersdorf), „która leży w okolicach miasta Gliwice”, swojemu rodakowi Herrmannowi, aby osadził ją według prawa niemieckiego. Gliwice były więc najpóźniej w 1276 roku już miastem, dokument założycielski nie zachował się.

1279: 11 listopada w dokumencie wystawionym w Gliwicach dotyczącym sprzedaży wsi Zernitz (Deutsch-Zernitz, w 1936 przemianowanej na Haselgrund), powiat gliwicki, jako jeden ze świadków wymieniony jest gliwicki proboszcz Henryk. Gliwice posiadały więc najpóźniej w tym czasie parafię.

1286: 24 września książę Kazimierz w Gliwicach wystawia dokument dotyczący sprzedaży sołectwa w Ostropie (Stroppendorf). Jako świadkowie występują kapelan Piotr, proboszcz Gliwic, oraz Gertold Kleyczer, wójt (advocatus) Gliwic. Obecność wójta dowodzi, że Gliwice posiadały prawo niemieckie.

1289: Książę Kazimierz kozielsko-bytomski, do którego należą Gliwice, przechodzi w zależność lenną od króla Czech. W ten sposób zapoczątkowane zostaje oderwanie Górnego Śląska od państwa polskiego.

1313: 11 czerwca jako proboszcz Gliwic wymieniony zostaje Piotr, podobnie 4 października 1318.

1332: Gliwice zostają objęte interdyktem, ponieważ zalegają z zapłatą świętopietrza.

1335: 24 sierpnia w traktacie trenczyńskim król Kazimierz Polski zrzeka się na rzecz króla Jana Czech, ojca cesarza Karola IV, wszelkich roszczeń wobec Śląska i Górnego Śląska. Do dekanatu gliwickiego należą m.in. Pilchowice (Bilchengrund), Łabędy, Przyszowice i Stanica.

1342: 1 lipca książę Siemowit gliwicki wraz z innymi książętami górnośląskimi oświadcza, że otrzymał swoje ziemie jako lenno od króla Jana Czech.

1355: Gliwice zostają podzielone. Do tego czasu należały do księstwa kozielsko-bytomskiego, wschodnia połowa przypada księciu oświęcimskiemu, zachodnia księciu cieszyńskiemu.

1379: 24 lutego z dokumentu fundacyjnego kolegiaty w Głogówku wynika, że w Gliwicach istnieje szkoła.

1400: Przy proboszczu pojawiają się altarzyści, rodzaj kapelanów, którzy mieli opiekować się fundowanym ołtarzem. Około 1600 roku ich miejsce zajmują wikariusze, porównywalni do dzisiejszych kapelanów.

1403: 5 listopada księżna Katarzyna oświęcimska i pani Gliwic ogłasza sprzedaż Trynku i połowy Petersdorfu Paszkowi z Goczałkowic.

1409: 4 maja fundowane jest szpital Świętej Trójcy przy ulicy Mikołajskiej w Gliwicach.

Na rogu ulic Raudener i Coseler wspomniany zostaje drewniany krzyż. Później w tym miejscu wybudowany zostaje klasztor franciszkanów, od 1922 klasztor redemptorystów.

1415: Jerzy Mitburg, wójt Pyskowic, sprzedaje rajcom miejskim Gliwic odkupny czynsz w wysokości 4 marek złota.

1424: 21 lipca książę Kazimierz oświęcimski zapisuje szpitalowi Świętej Trójcy coroczny czynsz ze swojej wsi Richtersdorf. Konsulowie, czyli cały magistrat miasta, są określani jako przełożeni szpitala.

1429: Mikołaj Wolf, proboszcz Gliwic, uzyskuje godność biskupiego adwokata konsystorialnego.

1430: 17 kwietnia husyci pod wodzą litewskiego księcia Korybuta zdobywają miasto. Obiera on Gliwice za swoją rezydencję, aby założyć na Śląsku słowiańskie państwo.

1431: 4 kwietnia Konrad Biały oświęcimski zdobywa miasto pod nieobecność Korybuta. Gwiazda Korybuta gaśnie.

1434: Burmistrzowie, rajcy i starsi Bytomia, Toszka, Gliwic i Pyskowic zawierają umowę menniczą. Trzy ostatnie miasta zobowiązują się „na wieczne czasy” czerpać swoje monety z mennicy bytomskiej.

1470: Wikariusze mieszkają w domu „Jeruzalem” obok plebanii, który został podarowany przez księcia Jana oświęcimskiego.

1475: Data Kosel 19 stycznia – potwierdzone zostają dawne prawa i wolności Gliwic i Bytomia. Na tej podstawie wnioskuje się o tej samej dacie założenia (Bytom 1254).

1476: Data Budapeszt (Ofen), piątek przed Świętą Trójcą – król Maciej nadaje przywilej: „Nie powinien żaden mieszkaniec gliwickiego okręgu uprawiać handlu, czy to chmielem, czy czymkolwiek innym, pod karą 30 marek srebra, ani żaden karczmarz podawać innego piwa niż gliwickie.” Tym samym mieszkańcy otrzymali monopol na cały handel i swoje piwo w okręgu.

1482: 14 maja książę Jan oświęcimski i ujejski sprzedaje swoją zachodnią połowę miasta Gliwice i kilka wsi Janowi Bielikowi z Kornic, głównemu kapitanowi Górnego Śląska. Tego samego dnia Maciej z Węgier zastawia mu wschodnią część miasta. Gliwice po 127 latach znów znajdują się pod jedną władzą. Po raz pierwszy wzmiankowana zostaje kaplica św. Barbary.

1486: Wzmiankowany zostaje ołtarz św. Doroty w kościele Wszystkich Świętych.

1492: Miasto zostaje sprzedane przez Jana Bielika z Kornic książętom opolskim. Gliwice stają się częścią księstwa opolskiego.

1504: Zakończona zostaje budowa gotyckiego kościoła halowego, kościoła parafialnego „Wszystkich Świętych”, będącego symbolem Gliwic.

1505: Bartel Stein donosi: „Chmiel gliwicki używany był do warzenia piwa w całym Śląsku.”

1507: W Gliwicach, przy murach miejskich, wzmiankowany zostaje dwór książęcy. Poświadczona zostaje również istnienie miejskiego słodowni. Warzone jest białe i czarne piwo.

1515: Mieszczanie budują drewniany kościółek na rogu ulic Raudener i Coseler, nadając mu nazwę św. Krzyża. W tym miejscu później wybudowany zostaje klasztor franciszkanów.

1517: 17 kwietnia papież Leon X potwierdza Bractwo Najświętszego Ciała Chrystusa przy kościele parafialnym.

1529: Cech tkaczy funduje ołtarz św. Antoniego w kościele Wszystkich Świętych.

1531: Woda z Richtersdorf zostaje doprowadzona drewnianymi rurami do Rynku i do znajdującej się tam studni. Balwierz w Gliwicach prowadzi trzy łaźnie! Nieopodal kościoła Krzyża Świętego, nad Kłodnicą, znajduje się folusz dla tkaczy oraz trójkołowa wielka młyn. Przy niej działa tłocznia oleju oraz tartak. W górnym biegu Kłodnicy, w kierunku Bytomia, znajduje się dwu-kołowy młyn mostowy. Gliwice mają 13 piekarzy, 27 szewców, 26 rzeźników oraz 10 handlarzy solą.

1534: W piwnicznych sklepieniach ratusza serwowane są wino i piwo. Liczba domów mieszczańskich wynosi 156.

1535: Księga gruntowa wymienia: 26 kramów rzeźniczych, 13 kramów piekarskich, 27 warsztatów szewskich i 10 składów solnych.

1558: Cesarz Ferdynand I zastawia Gliwice wraz z Trynkiem, Richtersdorf, Ostropą, Knurowem i Kriewald za 14.000 talarów Fryderykowi von Zettritz.

1560: Wzmiankowane zostaje kwitnące uprawianie chmielu przez mieszkańców Gliwic.

1561: 23 kwietnia cesarz na prośbę miasta zwalnia je oraz wspomniane dobra za roczną opłatą 2.000 talarów na 18 lat z podległości feudalnej, gdyż Zettritz obciążał miasto nadmiernymi ciężarami.

1569: Cesarz Maksymilian II odnawia stare przywileje dotyczące wyszynku wina dla miasta.

1580: 5 maja cesarz Rudolf II przedłuża umowę dzierżawy z 1561 roku na kolejne 10 lat.

1587: Biskup wrocławski Andrzej von Jerin oraz główny starosta śląski potwierdzają obowiązującą „od niepamiętnych czasów” (wydaje się, że od początku reformacji) uchwałę rady i obywateli, że przyjmowani do obywatelstwa mogą być tylko katolicy. Protestanccy obywatele pojawiają się dopiero od połowy XVIII wieku.

1596: 11 czerwca cesarz Rudolf II przekazuje miasto wraz ze wszystkimi przynależnościami (dóbr) mieszczanom za 27.000 talarów. Gliwice stają się królewskim miastem bezpośrednim! Księga gruntowa wymienia 21 piekarzy, 27 szewców, 25 rzeźników oraz 7 gorzelników.

1597: Zakładana zostaje pierwsza księga chrztów.

1601: 25 lipca wybucha pożar u piekarza w pobliżu kościoła. Całe miasto, z wyjątkiem dwóch domków, 27 folwarków, ratusza z archiwum i dzwonów kościelnych, zostaje pochłonięte przez płomienie.

1609: Wzmiankowany zostaje przywilej cechu piekarzy.

1610: Wzmiankowany zostaje przywilej cechu szewców.

1612-1614: Z drewna zostaje wybudowany klasztor franciszkanów na rogu ulic Raudener i Coseler. Magistrat przekazuje zakonowi grunt wraz z kościółkiem św. Krzyża.

1617: Nicolaus Henel w swoim krótkim opisie Śląska nazywa Gliwice „miastem otoczonym murami i niemało znanym”.

1625: 2 stycznia cesarz Ferdynand II nadaje miastu nowy jarmark z ośmiodniowym targiem bydła.

1626: W połowie sierpnia Duńczycy pod dowództwem hrabiego Ernesta von Mansfelda bezskutecznie oblegają miasto. W podzięce obywatele ślubują wieczystą pielgrzymkę i już we wrześniu 80 osób udaje się do Częstochowy. Tam wstawiają sztandar z wizerunkiem Matki Boskiej. Ślubowanie było później spełniane w pielgrzymkach na Górę św. Anny, aż do 1939 roku, gdy zostało zakazane przez nazistów.

1627: 2 lutego rozpoczyna się niemal czterotygodniowe oblężenie miasta przez Duńczyków. Mieszczanie, również kobiety, dzielnie się bronią, miasto nie zostaje zdobyte.

1628: 14 lipca cesarz Ferdynand II potwierdza gliwiczanom przywilej z 1502 roku. W potwierdzeniu tym stwierdza się, że miasto było „często napadane i szturmowane” przez hrabiego Ernesta von Mansfelda.

Magister Sendecius z Gliwic funduje 5000 talarów śląskich, aby umożliwić dziewięciu ubogim studentom z Gliwic, Raciborza i Mikołowa studiowanie teologii.

1629: 14 sierpnia cesarz Ferdynand II nadaje gliwiczanom nowe godło miejskie jako nagrodę za ich lojalność.

1632: Cech garncarzy otrzymuje swój przywilej cechowy.

1634-1635: Szaleje zaraza. Umiera kilkuset mieszkańców.

1635: 24 września cesarz Ferdynand II wychwala gliwiczan za ich odwagę przeciwko wojskom Mansfelda i zwalnia ich z obowiązku kwaterowania żołnierzy. Zakładana zostaje pierwsza księga zmarłych.

1636: 10 czerwca rada miejska stwierdza w protokole, że franciszkanie byli wzorem cnót i w czasie epidemii wiernie udzielali sakramentów świętych.

1642: Zakładana zostaje pierwsza księga ślubów.

Gliwice zostają splądrowane przez Szwedów i częściowo spalone.

1644: Archiprezbiteriat gliwicki obejmuje 15 parafii i 4 kościoły filialne.

1652: Burmistrz Mathias Foltek funduje 200 talarów na odprawianie mszy świętej.

1668: Zostaje ukończona budowa nowego, murowanego klasztoru franciszkanów. Klasztor posiada dwie ogrzewane sale oraz bibliotekę.

1679: Cmentarz (wokół kościoła Wszystkich Świętych) zostaje otoczony wysokim murem, kostnica jest murowana.

1683: W sierpniu król Jan III Sobieski zatrzymuje się u franciszkanów podczas swojej wyprawy pod Wiedeń. Jego wojsko obozuje przed bramami miasta.

1687: Dla kościoła parafialnego „Wszystkich Świętych” istnieją 40 fundacji.

1697: W drugi dzień Zielonych Świąt zostaje położony kamień węgielny pod nową strzelnicę. Gliwice posiadały więc już w tym czasie co najmniej jedno bractwo strzeleckie.

1711: 19 września wybucha pożar w stajni narożnego domu na rynku, w wyniku czego spłonęło 150 domów, dach i okna kościoła parafialnego, ratusz z zegarem wieżowym oraz słodownia i browar miejski. Straty wynoszą 64.778 talarów. Tkacze ratują swoją skrzynię cechową z dokumentami, które w 1715 roku zostają na nowo potwierdzone przez magistrat.

1730: 30 października wybucha kolejny pożar, tym razem w domu pocztmistrza Josepha Schedona, w wyniku czego spłonęło 68 domów, słodownia oraz kilka stodół na przedmieściu, a także cała ulica żydowska. Od pożaru w 1601 roku i 1711 roku w mieście istniało jeszcze 103 spustoszenia, kiedy ponownie nadeszło nieszczęście. Straty wyniosły 40.351 talarów. Miasto znalazło się w skrajnej biedzie. Zmuszone było sprzedać piękne wioski skarbowe Schönwald, Deutsch-Zernitz, Knurów i Kriewald.

1731: Miasto otrzymuje cesarską pomoc pożarową w wysokości 200 florenów oraz 3 lata zwolnienia od podatków.

1735: 25 sierpnia wybucha kolejny pożar. Spłonęło 9 domów i 3 stodoły, 8 domów musiało zostać rozebranych. Straty wyniosły 5.074 talary.

1740 miasto zostaje zajęte z powodu zaległych podatków. W tej trudnej sytuacji pan v. Larisch pożyczył miastu 23 kwietnia 1333 talary i 8 srebrnych groszy, co pozwoliło spłacić długi podatkowe.

1741 istnieje pocztowy urząd przesiadkowy, który podlega urzędowi pocztowemu w Tarnowicach.

1742 Gliwice stają się pruskie na mocy pokoju wrocławskiego. Tym samym rozpoczyna się epoka wzrostu. Od 9 sierpnia 1741 do 19 lipca 1743 stacjonował w Gliwicach

znany późniejszy generał kawalerii von Seydlitz jako starszy wachmistrz.

1744 23 listopada Fryderyk Wielki przyznaje miastu 2 nowe jarmarki i targ wełny. Mieszkańcy żyją głównie z rolnictwa i uprawy chmielu. W mieście jest 4 kupców, którzy handlują przyprawami, winem, suknem, skórą i płótnem.

Cech tkaczy liczy 24 mistrzów, cech kowali i podkuwaczy 16, cech rzeźników 17, cech piekarzy 5, cech pończoszników 2, cech tkaczy lnu 4 mistrzów.

1750 14 stycznia Urbar raportuje: Królewskie miasto powiatowe Gliwice jest w stanie dość dobrym, ale zabudowane w starym stylu, otoczone starą już murami i wałem oraz posiada dwie bramy z wieżami i dwa przedmieścia. Liczba mieszkańców wynosi 1209 osób.

1762/63 w wyniku wojennych zamieszek Gliwice mają najmniejszą populację,

od kiedy są pruskie. Wynosi ona 1203 mieszkańców.

1774 zasypuje się fosę przed murem miejskim i sprzedaje ją mieszkańcom,

którzy zakładają tam ogrody.

1777 na rynku obok głównej straży buduje się nową remizę strażacką,

a plac paradny i rynek są nowo brukowane.

1781 Fryderyk Wielki daruje 4000 talarów na rozwój cechu tkaczy.

1784 wieża ratuszowa zostaje obniżona o kilka metrów.

1788 19 sierpnia król Fryderyk Wilhelm II odwiedza Gliwice, aby obejrzeć Kłodnicę w związku z planowanym projektem kanału.

1791 16 grudnia Friedrich August Hartwig zakłada pierwszą aptekę „Pod Murzynem”.

1792 drugi cmentarz miasta, po prawej stronie na początku ulicy Kozielskiej (dziś stoi tam dom starców), zostaje poświęcony. W październiku hrabia Reden wizytuje stan Królewskiej Huty i 3 listopada zleca królewskiemu asesorowi Bogatschowi zakup młyna Borower (dzisiejszy teren huty) oraz młyna Ellguther (powyżej) i rozpoczęcie przygotowań do budowy huty. (Oryginał w archiwum gliwickim w Bottrop!) Rozpoczyna się budowa Kanału Kłodnickiego.

1794 ostatecznie rozpoczyna się budowa Królewskiej Huty jako odlewni żelaza pod Gliwicami. Na rynku powstaje fontanna Neptuna („Gabeljürgen”).

1795 mieszkańcy postanawiają przenieść swoją pielgrzymkę ślubowaną z 1626 roku z Częstochowy na Górę św. Anny. Termin wyznaczono na niedzielę po 21 sierpnia.

1796 10 listopada w Królewskiej Hucie zostaje ostatecznie uruchomiony pierwszy w kontynentalnej Europie wielki piec opalany koksem z węgla kamiennego.

1798 w Królewskiej Hucie rozpoczyna się odlew artystyczny, który trwa do 1945 roku. Zgodnie z cennikiem Królewska Huta oferuje już „cylindry dowolnej długości i szerokości”, za centnar 8 talarów.

1799 w Królewskiej Hucie zakłada się ewangelicką szkołę hutniczą.

1800 w Królewskiej Hucie odlewa się pierwsze cylindry do maszyn parowych. Burzone jest „Czarne Wrota” do przedmieścia raciborskiego.

1801 pierwsza maszyna parowa w Zagłębiu Ruhry zostaje uruchomiona w kopalni Vollmond w Langendreer. Została prawdopodobnie zbudowana w Śląsku (Malapane lub Gliwice),najpewniej przez Holtzhausena.

1803 wprowadzona zostaje szczepionka przeciw ospie. Miasto liczy 1600 mieszkańców,posiada 304 budynki prywatne i 21 publicznych.

1806 Kanał Kłodnicki jest ukończony od Łabęd do Gliwic (Królewskiej Huty). W czerwcu pierwszy statek z odlewami żeliwnymi płynie do Wrocławia.

Na Królewskiej Hucie powstaje warsztat wiertniczy i tokarski, rozbudowany później na fabrykę maszyn parowych. Minister stanu Freiherr vom Stein wizytuje Królewską Hutę.

1807 7 stycznia pruskie dowództwo pod porucznikiem v. Witowskim rozbija silny oddział polskich powstańców na wzgórzach przy drodze tarnogórskiej.

Polacy zostają pobici i ścigani aż do Tarnowskich Gór. Zdobyto 3 oficerów, 67 ludzi, działo, moździerz oraz wozy taborowe. Dzierżawca miejskiej arendy Wolf Gutmann Moses wpłaca 1200 talarów czynszu dzierżawnego za 6 lat z góry, aby pokryć wojenne kontrybucje miasta nałożone przez wojska bawarskie, francuskie i polskie.

1808 mistrz sztuki maszynowej Holtzhausen z huty malapane zostaje powołany do warsztatu wiertniczego i tokarskiego Królewskiej Huty. Pod jego kierunkiem powstaje ponad 50 maszyn parowych. Umiera w 1827 roku i zostaje pochowany na cmentarzu hutniczym. Jego uczeń Merkel wprowadza budowę maszyn parowych w hucie Gute-Hoffnung w Oberhausen-Sterkrade.

1809 5 maja książę Wilhelm, brat Fryderyka Wilhelma III, przybywa do Gliwic, aby zwiedzić Królewską Hutę, szczególnie odlewnię armat. 3 października z tego samego powodu przybywa książę August Ferdynand z Prus.

1810 na Królewskiej Hucie uruchomiona zostaje destylacja smoły. 11 i 12 grudnia kasata klasztoru franciszkanów w wyniku sekularyzacji. W 1816 budynek zostaje przekształcony w gimnazjum. Magistrat zaleca wprowadzenie podatku dochodowego dla pokrycia wydatków.

1811 28 stycznia Gottlieb Ansorge zostaje wprowadzony jako pierwszy ewangelicki pastor w Gliwicach. Liczba mieszkańców wynosi 2990.

1812 na rozkaz króla powstaje kompania straży obywatelskiej o sile 130 ludzi, która sama finansuje swoje umundurowanie. Podobnie powstaje kompania strzelecka licząca 500 ludzi. Obowiązki obu jednostek w latach 1812–1814 określone zostają w szczegółowych instrukcjach wojskowych.

W czerwcu obywatel i radny miejski Johann Hoffmann zakłada pod kierownictwem

doktora Helmera łaźnię z siedmioma wannami. Kanał Kłodnicki jest ukończony.

1813 w Królewskiej Hucie odlano pierwsze „Żelazne Krzyże” oraz misterną biżuterię żelazną z hasłem „Złoto dałem za żelazo”. W lutym, po odezwie „Do mojego ludu”, natychmiast zgłaszają się ochotnicy z Gliwic: konduktor Promnitz, sekretarz Josef Sczyrba i Mendel Guttmann. 12 kwietnia wielu obywateli zgłasza się dobrowolnie do Landwehry. W nocy z 2 na 3 kwietnia pożar niszczy 40 domów, 44 inne budynki oraz drewniany szpitalny kościół (przy ulicy Mikołowskiej), a także sąsiadujące z nim przytułek dla ubogich i szpital. Huta dostarcza 117 dział oraz 981 ton amunicji na potrzeby wojny wyzwoleńczej. Jest kuźnią broni Prus w tych latach.

2 maja przed południem w bitwie pod Groß-Görschen ginie jako pierwsza ofiara wojny wyzwoleńczej ułan z 1. szwadronu 2. pułku ułanów (późniejszego v. Katzlera).

1816 29 kwietnia odbywa się inauguracja katolickiego Gimnazjum im. Fryderyka Wilhelma.

1817 kompania strzelecka Gliwic zostaje oficjalnie uznana za królewską

uprzywilejowaną gildę strzelecką i zatwierdzona jako odrębna korporacja przez rząd w Opolu. Powstaje towarzystwo muzyczne.

1819 1 stycznia dotychczasowy garnizon – 1. szwadron huzarów magdeburskich – opuszcza miasto. 13 stycznia przybywa w jego miejsce sztab i 1. szwadron 2. śląskiego pułku ułanów, który jest uroczyście przyjęty.

Pułk ten stacjonuje w Gliwicach przez pełne 100 lat, aż do rozwiązania w 1919 roku. Dwaj dowódcy pułku zostają honorowymi obywatelami miasta.

19 czerwca do Gliwic przybywa następca tronu Fryderyk Wilhelm, aby zwiedzić Królewską Odlewnię Żelaza. Na południowo-zachodnim skraju miasta (mniej więcej na końcu ulicy Karola) wybita zostaje nowa brama w murach miejskich. Początkowo miała służyć jedynie jako wyjście awaryjne w przypadku pożaru.

1820 11 marca lekarz praktyczny dr Carl J. Mayer otrzymuje koncesję na prowadzenie biblioteki wypożyczalni. 19 października car Aleksander I nocuje w Gliwicach i zwiedza Królewską Hutę. Liczba ludności wzrasta do 3694 mieszkańców.

1821 lokalna biblioteka wypożyczalni zostaje przeszukana w poszukiwaniu zakazanych książek, zwłaszcza wydanych przez księgarnię Brockhaus, ale nic nie znaleziono.

1822 4 września car Aleksander I ponownie nocuje w Gliwicach i zatrzymuje się u kupca Galli. Śluzy na Kanale Kłodnickim zostają rozbudowane, tak aby mogły przepływać nim także barki odrzańskie.

1826 18 kwietnia zostaje założona pierwsza drukarnia w Gliwicach, trzecia w całym Górnym Śląsku, przez 25-letniego Gustava Neumanna z Bolesławca.

1827 dom strzelecki „Nowy Świat” zostaje oddany do użytku. 1 grudnia umiera dyrektor maszynowy Holtzhausen, mistrz niemieckiego budownictwa maszyn parowych. Jest pochowany na cmentarzu hutniczym.

1828 1 kwietnia ukazuje się pierwszy numer „Oberschlesische Wanderer”,

wydawany i drukowany przez Gustava Neumanna. Początkowo ukazuje się raz w tygodniu. W maju w ratuszu zostaje otwarta szkoła rzemieślnicza. 29 maja arcyksiążę Anton, Wielki Mistrz Zakonu Niemieckiego, zwiedza Królewską Hutę. Gliwice liczą 4900 mieszkańców.

1830 19 marca handlarz papierem i antykwariusz Wlaslowski otrzymuje koncesję na prowadzenie biblioteki wypożyczalni. Dach kościoła Wszystkich Świętych zostaje odnowiony za 6351 talarów.

1831 Gliwice nawiedza epidemia cholery; w 1832 roku umiera na nią 100 osób. Ewangeliccy misjonarze Ehlers i Wedemann zakładają ewangelicko-luterańską gminę.

1834 20 lutego aptekarz Reche otwiera drugą aptekę (Adler-Apotheke) na rynku, przy rogu ulicy Bankowej. Ferdinand hrabia Einsiedel, główny inspektor górniczy Śląska, który zmarł w 1833 roku w Brzegu, zostaje zgodnie z testamentem pochowany w zabytkowej gliwickiej hucie w grobowcu w stylu antycznym. ** 12 maja inspektor szkolny prałat Siegmund, proboszcz z Pilchowic, z okazji złotego jubileuszu kapłaństwa otrzymuje honorowe obywatelstwo miasta.** Założył on w 1816 roku królewskie gimnazjum w Gliwicach.

1835 na części terenu szpitalnego zostaje wybudowany szpital miejski.

1837 Antonie Salice, z domu Galli, zapisuje 4000 talarów na rzecz szpitala oraz 1000 talarów dla ubogiej wdowy.

1838 gliwicki proboszcz Hänsel wygłasza w Raciborzu przemówienie z okazji 25-lecia odezwy „Do mojego ludu” dla weteranów wojen 1813–1815. Hänsel jest kawalerem Żelaznego Krzyża. Wdowa po poruczniku Günther otrzymuje pozwolenie na założenie szkoły dla małych dzieci.

1840 kasa miejska przeznacza 1000 talarów na budowę górnośląskiej kolei w postaci 10 akcji po 100 talarów. Liczba mieszkańców wynosi 7046 osób.

1841 17 lipca lekarz okręgowy dr Kolley poleca kąpiele w wannach ze źródła wywierconego w domu Gießmanna, gdyż zawiera ono sól kuchenną, sodę itp. 16 sierpnia w domu aptekarza Theusnera zostaje założona pierwsza szkoła ewangelicka w Gliwicach.

1842 zostaje założony chór kościelny parafii Wszystkich Świętych.

1843 1 stycznia ukazuje się „Kreisblatt für den Kreis Tost-Gleiwitz” (Gazeta Powiatowa dla powiatu Toszek-Gliwice).

1845 2 listopada zostaje oddana do użytku linia kolejowa Opole-Królewska Huta, zapewniając Gliwicom połączenie kolejowe. 7 lipca pułkownik v. Lupinsky, dowódca 2. pułku ułanów, zostaje mianowany honorowym obywatelem miasta.

1846 1 października król Fryderyk Wilhelm IV przybywa do Gliwic i dokładnie zwiedza Królewską Hutę, miasto oraz decyduje o budowie pomnika poległych według projektu Kalidego. Powodem jego wizyty jest otwarcie linii kolejowej Gliwice-Mysłowice. Dla burmistrza oraz przewodniczącego rady miejskiej zakupione zostają srebrne łańcuchy urzędowe z medalionami. Na dworcu kolejowym działa filia urzędu pocztowego.

1847 25 stycznia zostaje poświęcony nowy budynek gimnazjum. 27 lipca odbywa się uroczyste przekazanie sztandaru podarowanego przez króla dla gildii strzeleckiej. Na jednej stronie znajduje się pruski orzeł, na drugiej haftowany herb Gliwic.

1848 w marcu powstaje stowarzyszenie charytatywne rozdające zupę, które tylko w kwietniu wydaje 9600 porcji ubogim. 6 sierpnia na wieży ratuszowej zawisła niemiecka flaga (czarno-czerwono-złota). Na rynku burmistrz Nerke i proboszcz Hänsel wygłaszają przemówienia o jedności niemieckiej ojczyzny. Po toaście na cześć króla Prus odśpiewano pieśń Arndta: „Was ist des Deutschen Vaterland?” (Co jest ojczyzną Niemca?).

1849 zostaje utworzony sąd powiatowy z filiami w Toszku i Pyskowicach.

15 października zostaje odsłonięty pomnik poległych z 1813 roku („Umierający

Lew” autorstwa Kalidego) przy ulicy Lwowskiej, na wojskowym cmentarzu.

Później zostaje przeniesiony na promenadę. Powstaje stowarzyszenie śpiewacze „Liedertafel”.

1850 Ferdinand Obert otwiera na ulicy Raciborskiej instytut edukacyjny dla córek „wykształconych stanów”.

1851 1 listopada zostaje otwarta filia Banku Rzeszy.

1852 umiera Aloys Hänsel, prałat i proboszcz Gliwic. Zapisuje 5000 talarów na budowę katolickiego sierocińca w Gliwicach. W maju dzierżawca huty Orgler i mistrz hutniczy Mann zakładają w kolonii Neudorf (blisko dworca) odlewnię żelaza z maszyną parową o mocy 12 koni mechanicznych.

Kaufman W. Hegenscheidt z Alteny (Westfalia) zakłada w Petersdorfie fabrykę drutu i łańcuchów, wyposażoną w maszynę parową o mocy 15 koni mechanicznych. W lipcu zostaje zburzona wielowiekowa Biała Wieża (na końcu ulicy Wieżowej).

1853 25 kwietnia zostaje poświęcona wyższa szkoła realna.

1854 3 lutego magistrat i 135 gliwickich browarników zawierają ugodę. Browarnicy rezygnują z roszczeń wobec gminy z tytułu dawnych przywilejów warzenia piwa, a gmina w zamian zobowiązuje się do budowy chodników przed ich domami. Burmistrz Teuchert obejmuje urząd. Powstaje katolickie stowarzyszenie rzemieślników.