Gleiwitzer - Beuthener - Tarnowitzer Heimatblatt

I wojna światowa dobiega końca

Autor: Rudolf Schlegel

Wiosną 1916 roku opuściłem miejską szkołę średnią w Gliwicach i zostałem uczniem seminarium nauczycielskiego z oddziałem przygotowawczym w Pilchowicach (Bilchengrund). Wojna nadal trwała. Miałem prawie 14 lat, gdy musiałem opuścić miejsca mojego dzieciństwa, aby przygotować się do mojego przyszłego zawodu. Razem ze mną do Pilchowic przyjechało jeszcze czterech kolegów z Gliwic. Wszyscy „pierwszoklasiści” mieszkali wspólnie w dawnym domu wiejskim, przebudowanym dla potrzeb około 40 uczniów. Tam mieszkaliśmy, uczyliśmy się i spaliśmy. Posiłki – śniadanie, obiad i kolację – jedliśmy w dużej jadalni budynku seminaryjnego. Wodę do mycia rano i wieczorem musieliśmy przynosić z seminarium w dzbanach do naszego „internatu”, ponieważ studnia przy domu nie dawała wystarczająco dużo wody. Każdy z 40 uczniów na zmianę pełnił obowiązki nosiciela wody. Nadzór nad nami sprawowali tzw. seniorzy, czyli seminarzyści ze starszych roczników.

Zmiana miejsca pobytu i nowe obowiązki, które musiałem teraz podjąć, oddaliły ode mnie wojnę. Bezpośrednie przeżywanie już nie istniało. Ranni, mały plac ćwiczeń, nowe pobory – wszystko to powoli traciło dla mnie znaczenie. Tu, w Pilchowicach, odczułem jednak wojnę poprzez coraz gorsze wyżywienie. W tym czasie byliśmy jeszcze w fazie wzrostu i potrzebowaliśmy tłuszczu, mięsa, warzyw, owoców itd. Jednak właśnie tego nam brakowało. W pierwszą zimę mojego pobytu w Pilchowicach zachorowałem, prawdopodobnie z powodu niedoboru tłuszczu. Moja głowa była spuchnięta i pokryta gęstymi obrzękami oraz strupami. Spędziłem kilka tygodni w pilchowickim szpitalu klasztornym, po czym na dalsze leczenie zostałem skierowany do doktora Bibersteina w Gliwicach (Kreidelstraße), który całkowicie mnie wyleczył dzięki swojej sztuce lekarskiej.

Mięso dostawaliśmy tylko raz w tygodniu, zazwyczaj w niedzielę. Na kanapki znaliśmy wyłącznie marmoladę, niczego innego nie było. Poza tym kanapki na śniadanie krojono i smarowano już wieczorem poprzedniego dnia, a kanapki na kolację – rano. Kiedy je rozdawano, marmolada była całkowicie wchłonięta w pory chleba, a sam chleb kruszył się z suchości. Zjadało się to – z niechęcią – z głodu. W piątki były najczęściej klopsy rybne. Poza głowami i ogonami wszystkie części śledzia znajdowały zastosowanie w tych klopsach, nawet główne ości. Wskutek braku ziemniaków jedliśmy na zmianę makaron z kiszoną kapustą lub makaron z ciepłą marmoladą, a zupa, która poprzedzała „główny posiłek”, była zwykłą wodnistą polewką. Jeszcze gorzej było zimą 1917 roku. Nieurodzaj ziemniaków zmusił nas do zastąpienia ich inną, straszną potrawą – żółtą brukwią. „Zima brukwiowa” roku 1917 zagościła także w pilchowickim seminarium.

Ale byli wśród nas także tacy, którzy nie cierpieli niedostatku. Byli to uczniowie, których rodzice byli zamożnymi rolnikami, głównie z okolic Raciborza i Rybnika. Często ogarniała mnie zazdrość, kiedy co tydzień otrzymywali duży, okrągły bochenek chleba. Górna część była odcięta, bochenek lekko wydrążony, a wewnątrz ukryta była kulka wyśmienitego masła, przykryta odciętą kromką chleba. Cały chleb był wszyty w czyste, lniane płótno, a na nim kopiowym ołówkiem napisany był adres. Jeśli w domu odbywało się świniobicie, w worku znajdowały się także kiełbasy i szynka. Ja pochodziłem z miasta, a moja matka nie miała takich „kontaktów”; musiała żyć wyłącznie z przydziałów kartkowych, które jej przysługiwały. Piekła ciasto z mąki ziemniaczanej i gotowała miód z woreczka sztucznego miodu.

Z kolegami prowadziłem wymianę handlową. Pomagałem im w tłumaczeniach, gdyż byłem dobry z francuskiego, a oni dawali mi za to jedną lub dwie kanapki z masłem albo kiełbasą. W ten sposób czasami udawało mi się zaspokoić głód.

Latem 1917 roku, w okresie dojrzewania jagód, przeprowadziliśmy wielki „atak” na lasy rozciągające się na południe od Stanic aż do Pilchowic. Był to duży obszar lasów mieszanych, w których dominowały drzewa liściaste. Około 250 uczniów wyruszało każdego ranka do lasu, przy czym jeden nauczyciel nadzorował nas. Raz lub dwa razy dostaliśmy wsparcie uczennic z liceum żeńskiego (Augustaschule przy Oberwallstraße). Z wielkim zapałem zbieraliśmy jagody i poziomki. W południe kończyliśmy naszą pracę. Wynikiem były całe cetnary pięknych jagód, które zawoziliśmy do Gliwic i przekazywaliśmy tamtejszemu oddziałowi kobiecemu Niemieckiego Czerwonego Krzyża, aby przygotowano je na zapasy dla przyszłych potrzeb lazaretów. Przy zbieraniu owoców często wysyłano uczniów daleko w las. Doszło więc do tego, że uczeń seminarium i uczennica wyższej szkoły dla dziewcząt spotkali się na samotnej leśnej polanie. W ten sposób zawiązywały się pierwsze delikatne więzi.

Jesienią tego samego roku przyszła pora na grzyby. Tym razem jednak nie otrzymaliśmy wsparcia. (Czy powodem były przerzedzone lasy?). Zanim wyruszyliśmy na poszukiwania grzybów jadalnych, odbywaliśmy krótkie szkolenie dotyczące grzybów jadalnych i trujących. Także zbieranie grzybów przynosiło dobre rezultaty. Również one trafiły do Gliwic do kuchni wojskowej.

Nadszedł styczeń 1918 roku. Seminarium przygotowywało się do dużego wydarzenia. Urodziny cesarza miały być szczególnie uroczyście obchodzone. Dla nas chłopców najważniejsze było dobre jedzenie, którego tego dnia miało być wyjątkowo dużo. Krążyły plotki, że tego dnia czeka nas wspaniałe menu. Chór seminaryjny ćwiczył i przygotowywał się do wykonania V symfonii Beethovena. Orkiestra szkolna została wzmocniona kilkoma muzykami z dwóch innych orkiestr. Dyrygował kapelmistrz Markscheffel, kierownik korpusu muzycznego 22 pułku piechoty. Uroczystość nie mogła odbyć się w sam dzień urodzin (27 stycznia), lecz dopiero w następną niedzielę. Przez trzy dni poprzedzające koncert wielką salę gimnastyczną, w której odbywał się koncert, ogrzewano. Podłogi były szorowane, ściany i okna oczyszczano z brudu i kurzu, sprzęt gimnastyczny usuwano z sali, ponieważ zajmował miejsce i przeszkadzał. Girlandy brzozowe zawieszono pod sufitem, podium otoczono młodymi jodłami. Wejście do sali gimnastycznej ozdobiono zielenią. Rodzice uczniów byli licznie zaproszeni na uroczystość. Koncert odbył się w niedzielę po południu, z udziałem regimentalnej orkiestry symfonicznej. Marszałek osobiście przybył i wygłosił krótką przemowę. Zaprezentowane utwory muzyczne zostały nagrodzone oklaskami. Na zakończenie orkiestra zagrała hymn narodowy „Heil dir im Siegerkranz!”, który dzisiaj jest śpiewany jako hymn Niemiec. Koncert był wielkim sukcesem dla seminarium, a uroczystość na długo pozostała w pamięci.

Jedzenie było tego dnia naprawdę pierwszej klasy. Zaczęło się rano od dwóch kawałków śląskiego kołocza z kruszonką. Kawa była, jak zwykle, cienka i brązowa, głównie woda. Ale na obiad podano ogromny schab z kością, ziemniaki i kapustę. Wieczorem każdy otrzymał kilka wiedeńskich kiełbasek. Życzyliśmy sobie, żeby codziennie mieć takie jedzenie. Był to ostatni raz, gdy obchodziliśmy urodziny cesarza, ale wtedy jeszcze tego nie wiedzieliśmy.

Rok 1918, rok losowy, miał swój przebieg. Brakowało coraz bardziej ubrań i jedzenia. Jedzenie w seminarium było coraz gorsze, porcje mniejsze. Niedożywienie sprzyjało rozprzestrzenianiu się epidemii. Tyfus, czerwonka, gruźlica i inne choroby zaczęły szerzyć się, a my, uczniowie seminarium, cierpieliśmy jako jedni z pierwszych. W dużej jadalni seminarium oraz w prywatnych kwaterach wielu uczniów ciężko chorowało na grypę („hiszpankę”). Dzięki boskiej łasce nie doszło jednak do żadnego śmiertelnego przypadku w seminarium

21 marca 1918 roku rozpoczęła się ostatnia niemiecka ofensywa we Francji. Ludendorff przeprowadził 15 lipca w rejonie Reims atak dywersyjny, który jednak został wcześniej zdradzony. Ofensywa utknęła w martwym punkcie. Wypoczęte i znakomicie wyposażone oddziały wojsk angielskich i francuskich, wsparte przez nowe jednostki amerykańskie, zaatakowały osłabione wojska niemieckie i odrzuciły je. Klęska Niemiec była ostateczna. Dodatkowo Anglicy rozpoczęli 8 sierpnia, nazwanego „czarnym dniem”, potężny atak przy użyciu nowo opracowanej broni pancernej na Niemców. Każdy niemiecki kontratak był daremny. Zostaliśmy zepchnięci.

O wszystkich tych wydarzeniach dowiadywaliśmy się z gazet. Wiadomości te działały na nas przygnębiająco i przytłaczająco. Czuliśmy, że zbliża się koniec. Rozpoczęły się bunty w niemieckiej flocie. Powstańcy przejęli kontrolę nad północą, zachodem i południem kraju. Król bawarski Ludwik III Wittelsbach abdykował, podobnie jak Hohenzollern. Te wydarzenia były dla nas, nauczycieli i uczniów seminarium, wielkim szokiem. Ze snu, w którym żyliśmy, nagle wyrwały nas te wydarzenia. Wszędzie, w każdym urzędzie, w każdym pomieszczeniu, wisiał portret cesarza, podpisany jako „S.M.” lub „Wilhelm z łaski Bożej Hohenzollern”. Teraz wszystkie te symbole zostały usunięte. Co miało się wydarzyć? Republiki nie znaliśmy. Nam, młodym ludziom, szczególnie trudno było wszystko zrozumieć. Już nigdy nie miała odbyć się parada z okazji urodzin cesarza na gliwickim rynku! Nigdy więcej nie zobaczymy kompanii naszego ukochanego pułku, maszerującej z pieśnią i orkiestrą przez pięknie oświetloną Wilhelmstraße! Nigdy więcej na zakończenie uroczystego dnia nie zabrzmi „Capstrzyk”! Nigdy więcej nie odbędzie się dla nas tak piękny koncert i uczta jak wtedy w styczniu!

To był koniec wojny. Trwało długo, zanim nauczyciele i uczniowie pogodzili się z nową sytuacją.